Nấm Trichoderma là gì? 3 cách sử dụng tăng năng suất cây trồng

Bạn có muốn gia tăng năng suất cây trồng mà không cần sử dụng nhiều phân bón vô cơ? Phòng trừ sâu bệnh và cải tạo không sử dụng chất hóa học.  Tất cả những điều này hoàn toàn có thể thực hiện được với Trichoderma – một loại nấm có ích đang được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp bền vững. Trong bài viết này, Thủy Sính sẽ chia sẻ những kiến thức hữu ích về Trichoderma và hướng dẫn bà con cách sử dụng hiệu quả loại nấm này.

1. Trichoderma là gì?

Trichoderma (Trichoderma spp.) là một chi nấm sống trong đất, có khả năng đối kháng mạnh mẽ với các tác nhân gây bệnh cho cây trồng. Chúng đặc biệt hiệu quả trong việc kiểm soát các loại nấm gây bệnh thối rễ phổ biến như Rhizoctonia solani, Fusarium oxysporum và Pythium spp. Nhờ tính an toàn và hiệu quả cao, các chế phẩm sinh học chứa Trichoderma đang ngày càng được ưa chuộng, góp phần thay thế các loại thuốc bảo vệ thực vật hóa học độc hại.

Đặc điểm sinh học của Trichoderma:

• Hình thái:
  • Màu sắc xanh rêu
  • Dạng sợi, phát triển nhanh và phân nhánh mạnh mẽ.
  • Khuẩn lạc thường có màu trắng khi mới phát triển, sau đó chuyển dần sang màu xanh lục đậm khi hình thành bào tử.
  • Bào tử có dạng hình cầu hoặc hình oval, kích thước nhỏ, được bao bọc bởi lớp vỏ dày.
• Môi trường sống:
  • Ưa sống trong môi trường đất ẩm, giàu chất hữu cơ.
  • pH đất từ 5 đến 7.
  • Nhiệt độ từ 25 đến 30°C.
  • Ẩm độ: 60 – 70%
• Sinh trưởng và phát triển:
  • Sinh sản vô tính với tốc độ rất nhanh.
  • Vòng đời có thể kéo dài đến 18 tháng.
  • Nhạy cảm với điều kiện bất lợi như ngâm nước mưa nhiều ngày, phơi dưới nắng gắt, tiếp xúc với một số loại thuốc trừ sâu hóa học.

Hiện nay, có khoảng 33 loài nấm Trichoderma đã được xác định. Một số chủng phổ biến được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp với các chức năng khác nhau:

• Ức chế nấm bệnh: Trichoderma viride, Trichoderma harzianum, Trichoderma atroviride
• Kích thích sinh trưởng: Trichoderma asperellum
• Phân hủy chất hữu cơ: Trichoderma reesei

2. Cơ chế hoạt động của Trichoderma

• Đối với nấm bệnh: 

• • Cạnh tranh dinh dưỡng: Trichoderma phát triển nhanh, chiếm ưu thế về không gian sống và nguồn dinh dưỡng so với nấm bệnh. Điều này làm hạn chế sự phát triển của nấm bệnh do thiếu hụt dinh dưỡng cần thiết.
  • Tiết kháng sinh: Trichoderma sản sinh ra các hợp chất kháng như trichomycin, gliotoxin, viridin, peptide. có khả năng ức chế sự sinh trưởng của nấm bệnh. Các chất này có thể phá vỡ màng tế bào nấm bệnh, ngăn cản quá trình trao đổi chất hoặc ức chế sự tổng hợp DNA/RNA của chúng. 
  • Ký sinh nấm bệnh: Trichoderma còn có khả năng nhận diện và bám vào sợi nấm bệnh. Sau đó, chúng tiết ra enzyme (chủ yếu là chitinase và glucanase) để phân hủy thành tế bào nấm bệnh, xâm nhập vào bên trong và tiêu diệt chúng.

• Đối với cây trồng: 

• • Trichoderma tiết ra enzyme (như Cellulase, Amylase,  protease, pectinase…) để phân hủy các chất hữu cơ phức tạp trong đất thành dạng đơn giản mà cây trồng dễ hấp thu. Đồng thời, Trichoderma kích thích sự phát triển của bộ rễ, tăng diện tích bề mặt tiếp xúc với đất, giúp cây trồng hấp thu nước và dinh dưỡng hiệu quả hơn.
  • Trichoderma sản sinh ra các hormone sinh trưởng thực vật (như auxin, gibberellin, cytokinin…), kích hoạt các quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng. 
  • Trichoderma kích hoạt các cơ chế phòng vệ tự nhiên của cây trồng, giúp cây trồng nhận diện và đối phó với các tác nhân gây stress.
  • Trichoderma giúp cây trồng điều chỉnh các quá trình sinh lý để thích nghi với môi trường bất lợi, ví dụ như điều chỉnh áp suất thẩm thấu để chống chịu với hạn hán và nhiễm mặn.

3. Ứng dụng Trichoderma trong nông nghiệp 

Trichoderma mang lại nhiều lợi ích thiết thực trong sản xuất nông nghiệp, từ phòng trừ bệnh hại, kích thích sinh trưởng đến cải tạo đất.

3.1. Phòng trừ bệnh hại

Trichoderma là khắc tinh của nhiều loại nấm bệnh gây hại cho cây trồng, đặc biệt là các bệnh về rễ, thân và lá.

Một số loại cây trồng thường được sử dụng Trichoderma để phòng trừ bệnh hại:

• Cây lúa: thối rễ, lem lép hạt, đạo ôn…
• Cây rau màu (cà chua, dưa hấu, ớt, bắp cải…): thối nhũn, héo xanh, chết cây con…
• Cây ăn quả (cây có múi, sầu riêng, xoài, bơ…): thối rễ, xì mủ, chết nhanh, chết chậm…
• Cây công nghiệp (cà phê, hồ tiêu, cao su…): thối rễ, vàng lá, tuyến trùng…
• Hoa và cây cảnh: thối rễ, chết héo, nấm lá…

3.2. Kích thích sinh trưởng

Trichoderma không chỉ tiêu diệt nấm bệnh mà còn kích thích sự phát triển toàn diện của cây trồng:

• Phát triển bộ rễ: Trichoderma giúp cây trồng phát triển bộ rễ khỏe mạnh, lan rộng và ăn sâu, tăng khả năng hấp thu nước và dinh dưỡng.
• Tăng sức đề kháng: Trichoderma kích thích cây trồng sản sinh ra các enzyme và chất kháng sinh tự nhiên, tăng cường sức đề kháng chống lại bệnh hại và các điều kiện bất lợi (hạn hán, nhiễm mặn, úng…).
• Nâng cao năng suất và chất lượng: Nhờ sự phát triển khỏe mạnh, cây trồng cho năng suất cao hơn và chất lượng nông sản được cải thiện.

3.3. Cải tạo đất

Trichoderma không chỉ giúp cây khỏe mạnh mà còn giúp đất thêm màu mỡ, tạo điều kiện tốt cho cây trồng phát triển:

• Phân hủy chất hữu cơ: Trichoderma có khả năng phân giải cellulose mạnh mẽ, giúp phân hủy nhanh chóng các chất hữu cơ trong đất (rơm rạ, lá cây, vỏ trái cây, phân chuồng…), tạo thành các chất dinh dưỡng dễ hấp thu cho cây trồng.
• Cải thiện cấu trúc đất: Trichoderma giúp đất tơi xốp hơn, tăng khả năng thoát nước và giữ nước, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bộ rễ.
• Cân bằng hệ sinh thái đất: Trichoderma kích thích sự phát triển của các vi sinh vật có ích khác trong đất (vi sinh vật cố định đạm, phân giải lân, kali…), góp phần tạo nên sự cân bằng cho hệ sinh thái đất.

4. Hướng dẫn sử dụng Trichoderma 

4.1 3 phương thức sử dụng nấm trichoderma

Bón Trực Tiếp Trichoderma Cho Cây Trồng

• Phương pháp: Phương pháp bón trực tiếp không yêu cầu thời gian ủ, tiết kiệm thời gian và dễ thực hiện.
• Cách sử dụng:
  • Đối với cây giống, trộn Trichoderma với giá thể ươm cây để bảo vệ bộ rễ ngay từ đầu.
  • Đối với rau màu và cây ăn quả: Trộn Trichoderma với phân hữu cơ để bón lót 1–2 lần mỗi vụ (với cây ngắn ngày) và 1–2 lần mỗi năm (với cây lâu năm). Nếu thời tiết bất lợi như hạn hán kéo dài hoặc mưa lớn, nên bón thêm để duy trì lượng nấm cần thiết cho sức khỏe cây trồng.

 Tưới Trực Tiếp Trichoderma Vào Gốc Cây

• Phương pháp: Tưới gốc là cách dùng nhanh chóng, thích hợp cho cây trồng trong chậu và khu vực nhỏ.
• Cách sử dụng:
  • Hòa Trichoderma với nước theo tỷ lệ hướng dẫn, sau đó tưới trực tiếp vào gốc cây. Cách này giúp bộ rễ phát triển tốt, tăng khả năng hấp thu nước và dinh dưỡng.

Dùng Trichoderma để ủ phân compost:

Trichoderma được sử dụng trong quá trình ủ phân compost, giúp phân hủy nhanh chóng các loại rác thải hữu cơ thành phân bón hữu cơ giàu dinh dưỡng cho cây trồng.

Nguyên liệu ủ phân compost:

Bà con có thể tận dụng nhiều loại nguyên liệu sẵn có để ủ phân compost với Trichoderma:

• Phế phẩm nông nghiệp: rơm rạ (băm nhỏ 10-15cm), thân cây bắp, lá cây, cỏ khô…
• Vỏ và xơ trái cây: vỏ chuối, vỏ dứa, vỏ cam, bã mía…
• Phân chuồng: phân trâu, bò, heo, gà…
• Rác thải nhà bếp: rau củ quả thừa, vỏ trứng…
• Bùn ao, bùn cống rãnh: sau khi được xử lý sơ bộ.

Cách ủ phân compost với Trichoderma:

• Chuẩn bị: Chọn nơi cao ráo, có mái che để tránh mưa nắng. Băm nhỏ rơm rạ và các phế phẩm nông nghiệp thành đoạn ngắn khoảng 10-15cm. Dùng nước sạch để tưới đống ủ.
• Xếp đống ủ:
  • Rải một lớp rơm rạ hoặc phế phẩm nông nghiệp dày khoảng 20-30cm.
  • Trải một lớp mỏng phân chuồng lên trên lớp rơm rạ.
  • Rải đều một lớp mỏng chế phẩm Trichoderma, sau đó rải tiếp một lớp phân lân. Dẫm chặt lớp này.
  • Phủ lên trên cùng một lớp rơm mỏng và tro bếp (nếu có) để bảo vệ đống ủ.
  • Xếp đống ủ theo hình khối chữ nhật (tránh hình vuông), cao khoảng 1-1.5m.
  • Phủ lá chuối hoặc cỏ lên trên đống ủ, sau đó phủ bạt để tránh bay hơi và che mưa nắng.
• Đảo đống ủ:
  • Sau khi ủ được 5-7 ngày, tiến hành đảo đống ủ lần đầu tiên.
  • Sau đó, cứ 7-10 ngày đảo đống ủ một lần.
  • Kiểm tra độ ẩm của đống ủ thường xuyên. Độ ẩm lý tưởng là khoảng 50-55%. Nếu thấy đống ủ quá khô, bà con cần bổ sung thêm nước.
• Hoàn thành:
  • Thời gian ủ trung bình từ 30-60 ngày. Nguyên liệu càng cứng (chứa nhiều xơ, chất gỗ) thì thời gian ủ càng lâu.
  • Khi phân hoai mục hoàn toàn, bà con có thể sử dụng để bón cho cây trồng. Nhớ trộn đều phân trước khi bón.

4.2 Hướng Dẫn Sử Dụng Theo Loại Cây Trồng

Cây Rau Màu và Cây Công Nghiệp

• Rau màu có vòng đời ngắn, thích hợp bón trực tiếp Trichoderma cùng phân lót. 
• Với cây công nghiệp có vòng đời dài, việc ủ Trichoderma với phân chuồng và xác hữu cơ sẽ cung cấp dinh dưỡng đều đặn, bón định kỳ 6 tháng/lần.

Cây Hoa (Lan, Hồng)

• Hoa Lan và hoa Hồng thường trồng trong chậu, thích hợp với phương pháp tưới gốc. Hòa Trichoderma với nước để tưới gốc giúp bảo vệ bộ rễ và tăng dinh dưỡng, hỗ trợ hoa phát triển mạnh mẽ.

5. Lưu ý khi sử dụng Trichoderma

Để đảm bảo hiệu quả và an toàn khi sử dụng nấm Trichoderma, bà con cần lưu ý một số điểm sau:

Trước khi sử dụng:

• Chọn chế phẩm Trichoderma chất lượng: Nên mua chế phẩm Trichoderma từ các nhà cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Chú ý kiểm tra hạn sử dụng và thông tin trên bao bì sản phẩm.
• Kiểm tra điều kiện môi trường: Trichoderma phát triển tốt nhất trong môi trường đất ẩm, giàu chất hữu cơ, pH từ 4 đến 6, nhiệt độ từ 25 đến 30°C. 
• Kiểm tra pH đất: Đo pH đất để đảm bảo đất không quá chua hoặc quá kiềm, ảnh hưởng đến hiệu quả của Trichoderma.
• Hạn chế bón Trichoderma đơn lẻ: Nên kết hợp Trichoderma với các loại phân hữu cơ sinh học khác để tạo môi trường thuận lợi cho Trichoderma phát triển và tăng hiệu quả sử dụng.

Trong quá trình sử dụng:

• Sử dụng đúng liều lượng: Tuân thủ đúng liều lượng khuyến cáo trên bao bì sản phẩm.
• Không rải Trichoderma ngoài ánh nắng: Tránh rải Trichoderma trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời.
• Không phun Trichoderma lên lá: Không nên phun Trichoderma lên lá cây.
• Thời điểm sử dụng: Nên tưới hoặc phun Trichoderma vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát, tránh thời điểm nắng gắt.
• Kết hợp với các biện pháp khác: Kết hợp sử dụng Trichoderma với các biện pháp canh tác khác như luân canh, xen canh, sử dụng giống kháng bệnh…
• Tránh pha trộn Trichoderma với thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), phân bón hóa học, hoặc vôi.

Sau khi sử dụng:

• Thời gian bón phân, phun thuốc: Sau khi sử dụng Trichoderma, bà con nên đợi 7-10 ngày mới bón phân hoặc phun thuốc trừ sâu hóa học.
• Giữ nền đất đúng nhiệt độ và ẩm độ: Duy trì độ ẩm và nhiệt độ đất thích hợp để Trichoderma phát triển tốt.

6. Các câu hỏi thường gặp về Trichoderma

Trichoderma có độc hại không?

Không, Trichoderma hoàn toàn không độc hại với con người, động vật và môi trường. Đây là loại nấm có ích, được sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp hữu cơ, góp phần sản xuất nông sản sạch và an toàn.

 Có thể kết hợp Trichoderma với các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật khác không?

Có, Trichoderma có thể kết hợp với hầu hết các loại phân bón hữu cơ và thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Tuy nhiên, không nên trộn lẫn Trichoderma với thuốc trừ nấm hóa học, vì thuốc trừ nấm có thể tiêu diệt Trichoderma.

Làm thế nào để biết Trichoderma có hoạt động tốt trong đất không?

Sau khi sử dụng Trichoderma, bà con có thể quan sát sự phát triển của cây trồng. Nếu cây trồng phát triển tốt, bộ rễ khỏe mạnh, ít bị bệnh hại thì chứng tỏ Trichoderma đang hoạt động tốt trong đất.

7. Mua chế phẩm Trichoderma ở đâu?

Trichoderma thực sự là một “người bạn đồng hành” đáng tin cậy của bà con nông dân trong hành trình canh tác bền vững. Hy vọng rằng với những thông tin chi tiết và hướng dẫn cụ thể trong bài viết này, bà con nông dân sẽ hiểu rõ hơn về Trichoderma và biết cách sử dụng hiệu quả loại nấm đối kháng này. Thủy Sính cam kết đồng hành cùng bà con nông dân trong việc ứng dụng các giải pháp sinh học tiên tiến vào sản xuất nông nghiệp, hướng tới một nền nông nghiệp bền vững và hiệu quả.