Tìm hiểu từ A-Z về cây cà phê: Những thông tin thú vị bạn nên biết

Bạn có biết, cây cà phê – loại cây mang đến nguồn thu nhập lớn cho hàng triệu nông dân. Việt nam là đất nước được ưu ái khi sở hữu đất trồng và khí hậu phù hợp với loại cây này. Trong bài viết này, Thủy Sính sẽ giới thiệu tổng quan về cây cà phê, đặc điểm nổi bật của loại cây này nhé! 

1. Giới thiệu về cây cà phê

Cây cà phê thuộc chi Coffea trong họ Rubiaceae (hay còn gọi là họ Thiến thảo), một họ thực vật lớn với khoảng 500 chi khác nhau và đa dạng với hơn 6.000 loài cây nhiệt đới. Cà phê nổi bật nhờ vào hàm lượng caffein trong hạt, một yếu tố khiến loại cây này có giá trị kinh tế cao và được trồng rộng rãi trên toàn thế giới, đặc biệt ở các nước có khí hậu nhiệt đới.

Nguồn gốc: Cây cà phê có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Phi, đặc biệt là Ethiopia. Từ thế kỷ 15, cà phê bắt đầu được trồng và sử dụng ở bán đảo Ả Rập, sau đó lan rộng ra châu Âu và các khu vực khác trên thế giới

Tại Việt Nam, cà phê không chỉ là cây trồng nông sản chiến lược mà còn là nguồn thu nhập chính của hàng triệu nông dân. Với diện tích trồng lên đến 600.000 ha và sản lượng hàng năm đạt khoảng 1,7 triệu tấn hạt, cà phê đóng góp quan trọng vào nền kinh tế nông nghiệp Việt Nam. Đặc biệt, Việt Nam hiện là quốc gia xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Brazil, khẳng định tầm ảnh hưởng của cà phê Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

2. Những dòng cà phê được trồng phổ biến

Tại Việt Nam, có một số giống cà phê được trồng phổ biến, mỗi loại mang những đặc điểm và hương vị riêng biệt:

• Cà phê Robusta (Cà phê vối):
  • Đặc điểm: Hạt nhỏ, hàm lượng caffeine cao, vị đắng đậm.
  • Vùng trồng: Chủ yếu ở Tây Nguyên, đặc biệt là Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai.
  • Điều kiện sinh trưởng: Thích hợp với độ cao dưới 600m, khí hậu nhiệt đới.
  • Tỷ lệ sản xuất: Chiếm khoảng 90% diện tích trồng cà phê ở Việt Nam.
• Cà phê Arabica (Cà phê chè):
  • Đặc điểm: Hạt dài, hàm lượng caffeine thấp hơn Robusta, vị chua nhẹ và hương thơm đặc trưng.
  • Vùng trồng: Chủ yếu ở Lâm Đồng, đặc biệt là khu vực Cầu Đất, Đà Lạt.
  • Điều kiện sinh trưởng: Thích hợp với độ cao trên 800m, khí hậu mát mẻ.
• Cà phê Culi:
  • Đặc điểm: Hạt tròn, chỉ có một hạt trong một quả, hàm lượng caffeine cao, vị đắng mạnh và hương thơm quyến rũ.
  • Vùng trồng: Phân bố ở nhiều vùng trồng cà phê trên cả nước.
  • Điều kiện sinh trưởng: Tương tự như Robusta và Arabica, phụ thuộc vào giống cây mẹ.
• Cà phê Cherry (Cà phê mít):
  • Đặc điểm: Hạt màu vàng sáng bóng, hương thơm thoang thoảng, vị chua nhẹ, tạo cảm giác sảng khoái.
  • Vùng trồng: Các vùng cao nguyên như Gia Lai, Kon Tum, Nghệ An, Quảng Trị.
  • Điều kiện sinh trưởng: Khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, thích hợp với vùng đất khô, đầy nắng và gió.
• Cà phê Liberica (Cà phê mít):
  • Đặc điểm: Cây cao, lá to, hạt lớn, hương vị đặc biệt với vị chua và đắng hòa quyện.
  • Vùng trồng: Phổ biến ở một số vùng như Nghệ An, Quảng Trị.
  • Điều kiện sinh trưởng: Chịu hạn tốt, ít cần nước, thích hợp với vùng đất cao, khô ráo.

3. Đặc điểm sinh học của cây cà phê

Cây cà phê có các đặc điểm sinh học quan trọng giúp nó phát triển mạnh mẽ và mang lại năng suất cao. Dưới đây là các bộ phận chính của cây cà phê:

Thân Cây Cà Phê

Thân cây cà phê là bộ phận quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh trưởng và năng suất của cây. Cà phê là loại cây thân gỗ nhỏ, sống lâu năm, với chiều cao và đặc điểm thân khác nhau tùy thuộc vào loài và điều kiện sinh trưởng.

• Chiều cao và đặc điểm thân của các loài cà phê:
  • Cà phê chè (Coffea arabica): Trong điều kiện tự nhiên, cây có thể cao tới 6 mét. Tuy nhiên, trong canh tác, người ta thường cắt tỉa để giữ chiều cao từ 2 đến 4 mét, thuận lợi cho việc thu hoạch.
  • Cà phê vối (Coffea canephora hay Coffea robusta): Cây có thể đạt chiều cao từ 8 đến 10 mét. Tương tự như cà phê chè, trong canh tác, chiều cao thường được duy trì ở mức 2 đến 4 mét để dễ dàng chăm sóc và thu hoạch.
  • Cà phê mít (Coffea liberica): Cây có thể cao tới 15 mét. Tuy nhiên, loại cà phê này ít được trồng phổ biến do năng suất và chất lượng hạt không cao.
• Đặc tính sinh trưởng: Cây cà phê có đặc điểm sinh trưởng theo hai chiều: thẳng đứng và nằm ngang. Điều này tạo nên một tán lá rộng và sum suê, giúp cây hấp thụ tốt ánh sáng mặt trời và thực hiện quá trình quang hợp hiệu quả.

Hoa Cà Phê

• Màu sắc: Hoa cà phê có màu trắng tinh khiết và thường mọc thành chùm. Khi nở rộ, hoa phủ kín cành, nổi bật trên nền lá xanh tươi.
• Thời gian ra hoa: Hoa cà phê nở vào mùa khô, từ tháng 3 đến tháng 5. Một cây có thể ra hoa từ 3 đến 4 lần trong năm, tùy vào điều kiện khí hậu. Mỗi đợt nở rộ kéo dài từ 7 đến 10 ngày, sau đó hoa tàn nhanh và kết thành quả.
• Mùi thơm: Hoa cà phê có mùi thơm nhẹ, dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ và độ ẩm, vì vậy cần chú ý bảo vệ cây trong mùa hoa để đảm bảo năng suất.

Quả Cà Phê

Quả cà phê bao gồm các phần chính sau:

• Vỏ quả (Exocarp): Lớp ngoài cùng, khi còn non có màu xanh và chuyển sang đỏ hoặc vàng khi chín, tùy thuộc vào giống cà phê.
• Thịt quả (Mesocarp): Lớp dưới vỏ quả, chứa chất nhầy và có vị ngọt nhẹ.
• Lớp nhầy (Mucilage): Lớp chất nhầy bao quanh hạt, ảnh hưởng đến hương vị cà phê sau này.
• Vỏ trấu (Endocarp): Lớp vỏ cứng bảo vệ hạt cà phê bên trong.
• Vỏ lụa (Silver Skin): Lớp màng mỏng bao quanh nhân cà phê.
• Nhân cà phê (Seed): Phần hạt bên trong, chứa nội nhũ và phôi, là nguyên liệu chính để chế biến cà phê.

Đặc điểm của quả cà phê:

• Hình dạng và kích thước: Quả cà phê thường có hình bầu dục hoặc tròn, kích thước thay đổi tùy theo giống, nhưng phần lớn thể tích của quả là hạt ở giữa, cùng với một ít thịt vỏ bao bọc bên ngoài.
• Màu sắc: Khi chín, quả thường có màu đỏ tươi hoặc vàng, tùy thuộc vào giống cà phê.
• Hương vị: Thịt quả có vị ngọt nhẹ, có thể ăn được, nhưng phần được sử dụng chủ yếu là hạt bên trong để chế biến cà phê

Lá: Lá đơn, mọc đối, hình oval hoặc hình trứng, mặt trên xanh đậm bóng, mặt dưới nhạt màu hơn.

Rễ: Hệ rễ gồm rễ cọc đâm sâu vào đất từ 1-2m và hệ thống rễ phụ tỏa ra xung quanh, nằm sát mặt đất để hút chất dinh dưỡng.

4. Điều kiện sinh trưởng và phát triển của cây cà phê

Để cây cà phê phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao, cần phải đảm bảo các điều kiện môi trường phù hợp. Dưới đây là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của cây cà phê.

Khí Hậu và Nhiệt Độ

• Khí hậu: Cây cà phê phát triển tốt nhất trong điều kiện khí hậu nhiệt đới, có mùa khô và mùa mưa rõ rệt.
• Nhiệt độ: Nhiệt độ lý tưởng cho cà phê dao động từ 18°C đến 28°C. Nhiệt độ cao hoặc quá thấp đều có thể ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của cây.

Đất Đai

• Loại đất: Cây cà phê thích hợp với đất có độ pH từ 5,5 đến 6,5, đất phải thoát nước tốt. Đất có độ phì nhiêu cao, giàu dinh dưỡng sẽ giúp cây phát triển mạnh mẽ.
• Độ thoát nước: Cây cà phê không chịu được đất ngập úng. Để đảm bảo cây phát triển tốt, đất cần phải có khả năng thoát nước tốt, tránh tình trạng ngập úng gây thối rễ.

Độ Ẩm

• Độ ẩm lý tưởng: Cây cà phê cần độ ẩm không khí từ 70% đến 80% để phát triển tốt. Tuy nhiên, nếu độ ẩm quá cao trong mùa mưa, cần kiểm soát tốt lượng nước tưới và tạo điều kiện thông thoáng cho vườn cây.
• Tưới nước: Tưới nước đều đặn là điều cần thiết để cây cà phê sinh trưởng. Tuy nhiên, việc tưới nước phải đúng cách, tránh tưới quá nhiều khiến cây bị úng, hoặc quá ít làm cây thiếu nước, ảnh hưởng đến sự phát triển.

Ánh Sáng

• Cây cà phê cần ánh sáng vừa đủ để thực hiện quá trình quang hợp. Tuy nhiên, cây cà phê không chịu được ánh sáng trực tiếp quá mạnh, vì vậy cần có bóng râm để bảo vệ cây khỏi tia nắng quá gắt, đặc biệt là trong mùa hè. Một số phương pháp như trồng xen cây che bóng hoặc tỉa cành để cây nhận đủ ánh sáng nhưng không bị cháy nắng là rất quan trọng

5. Vùng trồng cà phê nổi tiếng tại Việt Nam

Cà phê được trồng chủ yếu ở khu vực khí hậu nhiệt đới, đặc biệt là ở các khu vực có độ cao từ 500 đến 1.500 mét so với mực nước biển. Dưới đây là một số thông tin về các vùng trồng cà phê nổi bật trên thế giới và tại Việt Nam.

• Tây Nguyên: Là khu vực trồng cà phê chính của Việt Nam, bao gồm các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Kon Tum, Lâm Đồng. Đây là nơi trồng chủ yếu giống cà phê Robusta, với khí hậu và đất đai lý tưởng cho sự phát triển của cây cà phê.
• Trung Bộ: Khu vực Trung Bộ cũng có những vùng trồng cà phê đáng chú ý, mặc dù không nổi tiếng như Tây Nguyên hay Tây Bắc. Các tỉnh trồng cà phê chính bao gồm: Quảng Trị và Nghệ An.
• Tây Bắc: Khu vực Tây Bắc, với địa hình đồi núi và khí hậu mát mẻ, là nơi lý tưởng để trồng cà phê Arabica.Hai  tỉnh trồng cà phê chính bao gồm: Sơn La và Điện Biên

Cà phê không chỉ là một thức uống phổ biến, mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống và văn hóa của nhiều quốc gia, đặc biệt là Việt Nam. Hiểu rõ về cây cà phê, từ đặc điểm sinh học đến các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến sự phát triển, không chỉ giúp người nông dân chăm sóc cây hiệu quả mà còn nâng cao chất lượng và năng suất sản phẩm.