Hướng dẫn cách ươm cà phê: Kinh nghiệm thực tế từ nhà vườn

Bạn có bao giờ tự hỏi, để có được một vườn cà phê xanh tốt, thì yếu tố nào là quan trọng nhất chưa? Không phải từ việc chăm sóc cây trưởng thành, mà từ một bước rất quan trọng là ươm cà phê. Đây là giai đoạn đầu tiên và cũng là nền tảng quyết định đến chất lượng của cả vụ mùa. Bài viết này của Thủy Sính sẽ hướng dẫn bạn từng bước trong cách ươm cà phê, từ những điều cơ bản nhất đến các mẹo nhỏ để cây phát triển tốt nhất. 

1. Có bao nhiêu cách ươm cà phê?

Ươm hạt cà phê là một quá trình quan trọng để đảm bảo hạt giống nảy mầm tốt và phát triển thành cây khỏe mạnh. Có nhiều cách ươm hạt cà phê nhưng có hai kỹ thuật ươm hạt giống phổ biến nhất đó là: ươm trên luống và ươm giống trực tiếp vào bầu

1.1 Ươm hạt cà phê trên luống

Phương pháp này bắt đầu bằng việc gieo hạt trên luống đất đã chuẩn bị sẵn. Khi cây con phát triển đến giai đoạn lá sò, chúng được chuyển vào bầu ươm để tiếp tục chăm sóc.

Ưu điểm:

• Chọn lọc cây con chất lượng: Việc ươm trên luống cho phép chọn những cây con khỏe mạnh, rễ phát triển tốt trước khi chuyển vào bầu, đảm bảo chất lượng cây giống.
• Kiểm soát sâu bệnh: Dễ dàng phát hiện và loại bỏ những cây bị sâu bệnh hoặc phát triển kém.

Nhược điểm:

• Tốn công lao động: Quá trình chuyển cây từ luống vào bầu đòi hỏi nhiều công sức và kỹ thuật để tránh làm tổn thương rễ.
• Thời gian thích nghi: Cây con cần thời gian để thích nghi sau khi được chuyển vào bầu, có thể làm chậm quá trình sinh trưởng.

1.2 Ươm giống cà phê trực tiếp vào bầu

Trong phương pháp này, hạt cà phê sau khi xử lý được gieo trực tiếp vào bầu ươm chứa đất và chất dinh dưỡng, không qua giai đoạn ươm trên luống.

Ưu điểm:

• Giảm công đoạn: Loại bỏ bước chuyển cây từ luống vào bầu, giảm thiểu công lao động và rủi ro tổn thương rễ.
• Tiết kiệm thời gian: Cây con không cần thời gian thích nghi sau khi chuyển, giúp quá trình sinh trưởng liên tục.

Nhược điểm:

• Khó kiểm soát chất lượng hạt giống: Nếu hạt không nảy mầm hoặc cây con phát triển kém, việc thay thế trong bầu ươm sẽ phức tạp hơn.
• Tỷ lệ nảy mầm thấp hơn: So với phương pháp ươm trên luống, tỷ lệ nảy mầm có thể thấp hơn do khó kiểm soát điều kiện môi trường cho từng hạt.

2. Chuẩn bị trước khi ươm cà phê

2.1 Chọn hạt giống chất lượng

Hạt cà phê nên ưu tiên những cây có phẩm chất tốt trong vườn cà phê hoặc mua từ các điểm bán giống cây uy tín. Đối với cà phê vối, bà con nên chọn các giống cà phê cao sản như: Giống cà phê TR4, Giống cà phê TR9, Giống cà phê xanh lùn TS5 (Lâm Đồng).

• Nguồn gốc rõ ràng: Chọn hạt từ các nhà cung cấp uy tín, đảm bảo hạt giống có xuất xứ minh bạch và được kiểm định chất lượng.
• Kích thước và hình dạng đồng đều: Lựa chọn hạt có kích thước và hình dạng đồng nhất, tránh hạt lép hoặc biến dạng, nhằm đảm bảo sự đồng đều trong quá trình nảy mầm và sinh trưởng.

2.2 Xử lý hạt giống trước khi gieo

Trước khi gieo, hạt cà phê cần được xử lý để đảm bảo tỷ lệ nảy mầm cao và hạn chế bệnh tật.

• Nếu hạt vẫn còn vỏ, ngâm hạt qua nước vôi trong để làm sạch và làm mềm vỏ.
• Ngâm hạt trong nước ấm từ 50-60°C trong khoảng 6-8 giờ để kích thích nảy mầm.
• Sau khi ngâm, rửa sạch hạt bằng nước và loại bỏ các hạt đen, lép hoặc không đạt tiêu chuẩn.

2.3 Chuẩn bị bầu ươm hạt cà phê

• Kích thước bầu ươm: Nên sử dụng bầu nylon đen lớn, kích thước từ 16x25cm hoặc 18x25cm. Bầu nhỏ hơn có thể không đủ dinh dưỡng cho cây phát triển trong vòng 6 tháng và dễ dẫn đến hiện tượng cong rễ.
• Cách làm đất ươm cà phê: Sử dụng đất mặt tơi xốp, khô ráo, trộn với phân chuồng hoai mục hoặc phân vi sinh kết hợp với lân. Tỷ lệ trộn lý tưởng là 1 xe rùa đất + 5kg phân chuồng + 100g lân để đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho cây con trong giai đoạn ươm.
• Cách sắp xếp bầu ươm: Xếp bầu ươm thành hàng, ngang 12 bầu để dễ chăm sóc và tưới nước. Số lượng hàng dọc sẽ tùy thuộc vào chiều dài thực tế của khu vực ươm.
• Che chắn: Lắp đặt cọc và lưới che xung quanh bầu ươm, sử dụng lưới nilon chuyên dụng cho vườn ươm để bảo vệ cây non khỏi tác động của thời tiết và sâu bệnh.

3. Kỹ thuật gieo hạt ươm trên luống đất 

Bước 1: Chuẩn bị luống đất

• Cách trộn đất ươm cà phê cần được làm từ đất mặt mịn, tơi xốp, đã sàng lọc kỹ các tạp chất như rác, rễ cây để đảm bảo độ thông thoáng cho cây non phát triển.
• Kích thước luống lý tưởng là cao 15-20cm, rộng 1-1,2m, và có thể thêm cát hoặc vỏ trấu vào đất để tăng độ thoáng khí và tơi xốp.
• Chọn vị trí vun luống ở nơi cao ráo, tránh bị đọng nước, đồng thời cần che chắn để tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp chiếu vào, giúp giữ ẩm và tránh làm hỏng hạt.
• Bảo vệ luống đất: Sử dụng gạch, ván để kê xung quanh luống, ngăn chặn đất bị xói mòn khi tưới và giúp giữ ẩm tốt hơn.

Bước 2: Xử lý hạt giống:

• Ngâm hạt: Ngâm hạt cà phê trong nước ấm 50-60°C khoảng 6-8 giờ để kích thích nảy mầm. Sau đó, rửa sạch và loại bỏ những hạt lép, hạt đen

Bước 3: Gieo hạt

• Rải hạt cà phê đã được xử lý lên bề mặt luống đất, tránh để hạt chồng lên nhau. Cố gắng rải đều để các hạt có đủ không gian phát triển.
• Sau khi rải hạt, phủ lên bề mặt một lớp đất mịn hoặc cát dày khoảng 1-2cm để bảo vệ hạt. Điều này giúp giữ độ ẩm và tránh hạt bị xói lên trên khi tưới.

Bước 4: Phủ rơm hoặc lưới che:

• Phủ một lớp rơm, trấu, mùn cưa hoặc sử dụng lưới nilon che nắng chuyên dụng để giữ ẩm cho luống. Lớp phủ này sẽ giúp duy trì nhiệt độ ổn định cho hạt nảy mầm và bảo vệ hạt khỏi tác động của mưa hoặc ánh nắng.

Bước 5: Tưới nước:

• Sử dụng bình phun sương hoặc bình ô doa để tưới nhẹ nhàng, mỗi ngày từ 1-2 lần. Luôn giữ cho luống đất ẩm nhưng không ngập úng. Nếu thời tiết lạnh, nên tưới bằng nước ấm khoảng 60°C để kích thích hạt nảy mầm nhanh hơn.

Bước 6: Theo dõi và chăm sóc:

• Sau vài tuần, hạt cà phê sẽ bắt đầu nảy mầm và vươn lên khỏi bề mặt luống đất. Lúc này, bạn có thể dỡ bớt lớp phủ rơm, trấu, mùn cưa, nhưng vẫn phải đảm bảo độ ẩm cho đất để cây tiếp tục phát triển.

Bước 7: Cách cắm cây cà phê lá sò vào bầu ươm

• Trước khi cắm cây, tưới đẫm nước cho bầu ươm để đất mềm, giúp việc cắm cây dễ dàng hơn.
• Sử dụng dùi gỗ hoặc tre vót nhọn, đường kính khoảng 1 cm. Cắm dùi thẳng đứng vào giữa bầu, tạo lỗ có độ sâu tương đương chiều dài rễ cây con.

• Lựa chọn cây con khỏe mạnh, rễ cọc thẳng, không bị cong hoặc có nhiều rễ phụ. Nếu rễ dài hơn 5 cm, cắt bớt để phù hợp với độ sâu của bầu ươm.
• Nhẹ nhàng đặt cây con vào lỗ đã tạo, đảm bảo rễ thẳng và không bị cong.
• Dùng dùi cắm nghiêng góc 45-60 độ, cách cây khoảng 1 cm, ép đất sát vào rễ và thân cây. Đồng thời, nhẹ nhàng kéo cây lên một chút để rễ được duỗi thẳng hoàn toàn.
• Sau khi cắm, tưới nước nhẹ để đất lấp đầy các khoảng trống quanh rễ, giúp cây đứng vững và tránh héo rũ.
• Đặt bầu ươm dưới giàn che để bảo vệ cây con khỏi ánh nắng trực tiếp và mưa lớn.
• Duy trì độ ẩm cho bầu ươm, tưới nước đều đặn và bảo vệ cây con khỏi sâu bệnh. Khi cây đạt 5-6 cặp lá, chiều cao 20-30 cm, có thể chuyển ra trồng ngoài vườn

4. Kỹ thuật ươm hạt cà phê trực tiếp vào bầu

Bước 1: Chuẩn bị bầu ươm

• Kích thước bầu: Sử dụng túi nilon đen kích thước 16 x 25 cm hoặc 18 x 25 cm để đảm bảo không gian cho rễ phát triển.
• Đất trồng: Trộn đất mặt tơi xốp với phân chuồng hoai mục hoặc phân vi sinh và phân lân theo tỷ lệ:
  • 1 xe rùa đất
  • 5 kg phân chuồng
  • 100 g phân lân.
• Xếp bầu: Đặt bầu ươm thành hàng, tạo lối đi thuận tiện cho việc chăm sóc.

Bước 2: Xử lý hạt giống

• Chọn hạt: Lựa chọn hạt từ cây mẹ khỏe mạnh hoặc mua từ nguồn uy tín.
• Ngâm hạt: Ngâm hạt trong nước ấm (50-60°C) từ 6-8 giờ để kích thích nảy mầm, sau đó rửa sạch bằng nước lạnh.
• Ủ hạt: Đặt hạt trong túi vải ẩm, để nơi thoáng mát, tưới nước ấm 60°C hàng ngày. Sau 2-3 tuần, hạt sẽ nứt nanh và nảy mầm.

Bước 3: Gieo hạt vào bầu

• Tạo lỗ gieo: Dùng que hoặc dùi tạo lỗ sâu khoảng 1-2 cm ở giữa bầu đất.
• Gieo hạt: Đặt hạt đã nảy mầm vào lỗ, với mầm hướng xuống hoặc nằm ngang, phủ một lớp đất mỏng lên trên.
• Phủ bề mặt: Phủ một lớp rơm, trấu hoặc lưới nilon để giữ ẩm và bảo vệ hạt.

Bước 4: Chăm sóc cây con

• Tưới nước: Giữ ẩm đều đặn, tưới nước 1-2 lần/ngày tùy theo điều kiện thời tiết.
• Che chắn: Đặt bầu ươm dưới giàn che để tránh ánh nắng trực tiếp và mưa lớn.
• Bón phân: Khi cây có một cặp lá thật, bón phân đạm pha loãng 0,1% (0,5 kg phân đạm pha với 50 lít nước) để thúc đẩy sinh trưởng.
• Phòng trừ sâu bệnh: Theo dõi và áp dụng biện pháp phòng trừ kịp thời nếu phát hiện sâu bệnh.

Bước 5: Chuẩn bị trồng ra vườn

• Thời điểm trồng: Khi cây đạt 5-6 cặp lá, chiều cao 20-30 cm, có thể chuyển ra vườn trồng.
• Làm quen ánh sáng: Trước khi trồng, giảm dần độ che phủ để cây quen với ánh sáng tự nhiên, tăng cường sức đề kháng.

• 5. Lưu ý khi tiến hành cách ươm cà phê tươi

• Kiểm soát độ ẩm: Luôn kiểm tra và duy trì độ ẩm ổn định cho luống đất, túi ủ, và bầu ươm. Trong mùa khô, cần tăng cường tưới nước để đảm bảo đất không bị khô, nhưng tránh để tình trạng ngập úng gây thối hạt hoặc bệnh nấm.
• Đảm bảo nơi đặt bầu ươm cao ráo và thoáng mát: Tránh tình trạng đọng nước dưới bầu ươm gây thối rễ. Ngoài ra, bà con cần thường xuyên nhổ cỏ dại mọc trong bầu, tránh để cỏ lớn vì khi nhổ có thể làm tổn thương rễ cà phê con.
• Bón phân bổ sung: Nếu phát hiện cây có biểu hiện vàng lá, nổi gân xanh, hoặc phát triển còi cọc, bà con có thể bổ sung phân bón lá và vi lượng để giúp cây phục hồi và phát triển tốt hơn.
• Chuyển cây đi trồng khi đủ điều kiện: Khi cây con đã phát triển từ 5-6 cặp lá thật và đạt chiều cao từ 20-30cm, bà con có thể đem cây đi trồng hoặc chuyển sang bầu lớn hơn để tiếp tục chăm sóc. Trước khi đem cây trồng ra ngoài, cây cần được làm quen với ánh nắng ít nhất 1 tuần để tránh sốc nhiệt khi chuyển đổi môi trường.

Nắm vững cách ươm cà phê, từ việc chọn hạt, xử lý hạt, đến chăm sóc cây non sẽ giúp bà con nông dân tiết kiệm chi phí, chủ động trong canh tác và đạt được hiệu quả kinh tế cao. Hy vọng qua hướng dẫn chi tiết này, bạn sẽ dễ dàng thực hiện quy trình ươm giống và chăm sóc cây cà phê một cách tốt nhất, mang lại những vụ mùa bội thu và chất lượng cà phê tốt nhất.